İki veya üç yollu kontrol vanaları yardımı ile sisteme veya belirli bir zona giden suyun sıcaklığı veya
debisi değiştirilerek kapasite kontrolü yapılabilir. Ancak kalorifer tesisatında sabit debi değişken
sıcaklık sistemi daha uygundur. Zon kontrolü belirli bir klima santralı veya ısı eşanjörünün kontrolü
olabileceği gibi, ısıtma sisteminin belirli bir bölumünün kontrolü de olabilir. Çünkü kullanım amacına
ve bulunduğu konuma bağlı olarak aynı sistemde farklı hacimlerde farklı ısıtma yükü karakteristikleri söz konusu olabilir. Örneğin büyük bir iş merkezinde toplantı salonundaki ısıtma
ihtiyacı ile ofislerdeki ısıtma ihtiyacı veya bina çekirdeğindeki ofislerle, dış cephedeki ofislerin ısıtma
ihtiyacı birbirinden farklıdır. İyi bir kontrol sistemi hem bütün sistemin dış sıcaklığa bağlı olarak
kapasite kontrolünü gerçeklestirirken, hem de farklı zonlardaki farklı ısıtma ihtiyaçlarına cevap
verebilmelidir. Böyle bir kontrol ancak motorlu kontrol vanaları ile gercekleştirilebilir. Motorlu vana çapı pratik olarak boru çapından bir veya iki çap daha küçük seçilir.
İki Yollu Vanalar
Avantajları:
1. Merkezi sistemdeki farklı dirençlerden oluşabilecek su sirkülasyonu farklılıklarını, fazla su geçen
yerleri kısarak dengeleyecektir.
2. Dönüş suyu sıcaklığı düşük olacağı icin dönüş borularındaki ısı kaybı daha azdır.
3. Eşanjor bağlantılarındaki vana, pislik ayırıcı sayısı daha az olacağı icin servis malzemesi maliyeti
azalacak, daha az yer kaplayacaktır.
4. İki yollu vana daha ucuzdur.
5- İki yollu vana ile kontrol da, debilerin calışma koşullarına bağlı olarak değişmesi ve azalması
sonucu pompalama enerji sarfiyatının da azalması ve elektrik enerjisinde tasarruf söz konusudur.
Ancak bunun gerçekleşmesi için değişken devirli pompalar ve uygun bir kontrol sistemi
kullanılmalıdır. Bu ise yatırım maliyetlerini arttırır.
Dezavantajları:
1- İki yollu vana kapattığında borulardaki su soğuyacaktır. Vana açmaya başladığında ise ısıtma
süresinde gecikme söz konusudur.
2- Sistemde kapanan iki yollu vana sayısı arttığında, eğer değisken devirli pompalar
kullanılmıyorsa, basınçta artacaktır.
a- Özel durumlarda motorlu vananın kapatmasını güçleştirecektir.
b- Genelde açık olan vanalar kapanmaya başlayınca, geçecek suyun hızı artacağı icin bir miktar ses
oluşacak, hassas kontrol güçleşecektir.
Üç Yollu Vanalar
Avantajları:
1- Merkezi sistemde dolasan suyun debisi sabit kalacaktır.
2- Isıtma ihtiyacının az olduğu surelerde dahi borulardaki asırı soğumalar olmayacağı icin boru
sebekeleri ani ısınmalardan ve gerilmelerden etkilenmeyecektir.
3- Üç yollu vana tam kapalı durumdan itibaren açmaya başladığında, eşanjore sıcak su girişi en
kısa sürede olacağı icin otomatik kontrol sistemi daha kısa surede etkin olacaktır. (Yani kontroldeki
gecikme suresi en az olacaktır.)
Dezavantajları:
1- İki yollu vanaların 1 ve 3 nolu avantajları, üç yollu vana sistemi icin dezavantajdır.
2- Daha pahalıdır.
SONUÇ:
Üç yollu vana genelde tercih edilmelidir. Ancak kullanma yeri, kontrol sistemi hassasiyetindeki
toleranslar ve amaç göz önüne alınarak iki yollu vana kullanımı da gerekebilir.
Üç Yollu Karıştırma Vanası ile Sistem Kontrolü
Üç yollu motorlu karıstırma vanası kullanılarak, dış hava sıcaklığındaki değişmeye bağlı olarak
sisteme giden su sıcaklığını ayarlamak mümkündür. Bu kontrol sistemi daha önce anlatılan kazan
suyu sıcaklığı kontrol sistemine eşdeğerdir. Ancak burada ilave olarak kontrol vanaları geldiğinden
sistem daha pahalıdır ve mekanik parçalar bulunduğundan bakım gerektirir. Bu sistemde kazan
suyu sıcaklığı bir termostat yardımı ile kontrol edilir. Kazan suyu sıcaklığı daima yüksek
olduğundan, çelik kazanlar gibi korozyona duyarlı kazanlarda bu kontrol sistemi avantaj sağlar.
Isı Değiştirgeçlerinin, Isıtıcıların veya Farklı Zonların Bağlantı Çeşitleri
İki veya üç yollu motorlu vanalar kullanılarak farklı zonların veya çeşitli ısı kullanıcıların kapasite
kontrolün da değişik çözümler mevcuttur. Aşağıda bu çözümlerin belli başlı olanları üzerinde tek tek
durulacaktır. Isıtıcı kapasite kontrolun da, ısıtıcı akışkan giriş sıcaklığını değiştirmek veya giriş
sıcaklığını sabit tutup, ısıtıcı akışkan debisini değiştirmek şeklinde iki temel olanak bulunmaktadır.
Balans vanaları, basınç düşümünü istenen değere ayarlamak mümkündür. Dolayısı ile normal kapama vanaları basınç düşümü ayar vanası değildir.
1. İki yollu motorlu vana ile kontrol:
Bu yöntemde hem primer devrede, hem de kullanıcı devresinde su debisi değişmektedir. Debi
dalgalanmalarına bağlı olarak, basınç düşümü ve sıcaklık kontrolu olumsuz etkilenir. Ayar vanası
yardımı ile başlangıçta, motorlu vana tam açıkken kapasite ayarı yapılır. Daha sonra, azalan
yüklerde motorlu vana gerekli debi ayarını gerçekleştirir.
2. Üç yollu motorlu vana ile kontrol:
Bu yöntemde primer devrede debi sabit kalırken, kullanıcı devresindeki debi değişkendir. Primer
devrede değişmeyen bir basınç oranı ve buna bağlı olarak uygun bir sıcaklık kontrol davranışı
bulunmaktadır. Burada ayar vanasıyla, bu koldaki basınç düşümü kullanıcı devresindeki basınç
düşümüne eşit olacak şekilde ayarlanır.