Bu günün endüstri dünyasında, vanalar çok çeşitli üretim ve proses gerekliliklerini sağlamak amacıyla kullanılırlar. Aşağıda, bir vananın gerçekleştirdiği 5 basit hizmet tanımlanmıştır;
1- Açma-kapama hizmeti (Bkz Şekil 1.1)
Bu basitçe, akış olsun veya akış olmasın hizmetidir. Bu fonksiyon için kullanılan vanalar, proses ortamındaki akışı durdurmak amacıyla kullanılır. Aslında bu fonksiyon vanalar için, açık ara en çok kullanım alanıdır.
Şekil 1.1 vanalar on-off hizmeti
2- Akış kontrolü hizmeti (Bkz Şekil 1.2)
Buradaki amaç, proses gerekliliklerini sağlamak amacıyla bir basınç düşümü yaratarak veya akış hızını değiştirerek; akışkanın akışını değiştirmedir. Geleneksel globe tip veya diğer linear kontrol vanalarına dair bilgi bolluğu olduğundan; burada daha çok rotary tip vanalar hakkında bilgi vereceğiz.
Şekil 1.2 vanalar kısıcı veya akışı ayarlayıcı olarak kullanıldıklarında kontrol vanaları olarak anılırlar.
3- Akışı ayırmak, yön değiştirmek (Bkz Şekil 1.3)
Tanımında da açık olduğu gibi yapılan iş, bir akışkanın çok-portlu vanalar aracılığıyla ayrılması veya dağıtımını ifade eder. 3 yollu vanalar bu tip hizmet için en çok kullanılan tiptir. Fakat 4 veya 5 yollu vanalarda kullanılmakta ve bazıları, akış yolları ve port düzenlemelerini genişletmek amacıyla dağıtıcı olarak kullanılmaktadır.
Şekil 1.3 Çok portlu vanalar; ayırma, karıştırma, yön değiştirme ve kesici olarak kullanılmaktadır.
4- İki-kademeli kapama (Bkz Şekil 1.4)
Batch-kontrol sistemleri, iki kademeli kontrole ihtiyaç duyarlar. Bu sağlamak için bir paralel baypas sistemde düzenlenmiş iki adet vana gereklidir. İki vana da açık iken, akış sağlanır. Vanaların bir tanesi kapatılırsa; istenen batch seviyesine ulaşmak için gerekli azaltılmış akışa ulaşılmış olur. İki vanada kapatıldığında akış olmaz. Bu sistemi tek bir vanayla gerçekleştirecek kontrol paketleri de vardır.
Şekil 1.4 Bazı doldurma operasyonlarında; daha hassas kontrol amacıyla iki-kademeli kontrol kullanılır.
5- Karıştırıcı (Bkz Şekil 1.5)
İki vana, “T” biçiminde bir hat üzerinde birleştirildiğinde ve tek-etkili bir aktüatör tarafından eşzamanlı kontrol edildiğinde, bu sistem genellikle iki ayrı akışkanın karıştırılmasında kullanılır. Genel uygulama; binalarda ısıtma-soğutma sistemlerinde sıcak ile soğuk suyun karıştırılması ile sıcaklık kontrolüdür. Büyük tesisatlarda, T bağlantıları özellikle yön değiştirme gerekliliğinde çokca kullanılmaktadır.
Vana kullanıcısı, proses ve akış gerekliliklerini sağlayacak birçok üretici, dizayn, malzeme bulabilir. Vana kullanıcısı veya üreticini zorlayan ise; vananın fonksiyonundan çok, vananın hangi şartlar altında çalışabildiğidir. Kontrol edilen akışkan; gaz, çok korozif bir sıvı, toksik, radyoaktif veya buna benzer zorlu medya olabilir. Bu sebeple vanalar, krojenik ortamlardan çok yüksek sıcaklıklara ek olarak, vakum koşullarından çok yüksek basınçlara kadar birçok ortama karşı dayanıklı olmalıdır. Bazı vanalar saniyeler mertebesinde çalışırken, bazıları ömrünün %90 ını tek bir pozisyonda geçirirler. Bu şartlar göz önünde bulundurularak; bir vananın bakım periyodu birkaç saat olabileceği gibi birkaç yıl bile olabilir. Uygulamalar çeşitlendikçe, vana performansını etkileyen değişkenler artar.
Şekil 1.5 Dirsek şeklinde T tipi montaj, tek-etkili bir aktüatör tarafından kumanda ediliyor.